عنوان                                                                                                                                                                                            صفحه

چکیده. ‌ی

فصل یکم: مقدمه پژوهش

1-1 مقدمه. 3

2-1 بیان مساله : 5

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش… 7

4-1  اهداف پژوهش… 8

2-4-1 اهداف فرعی.. 8

5-1 فرضیه های پژوهش… 9

6-1 تعاریف (مفهومی وعملیاتی). 9

1-6-1 تعاریف مفهومی.. 9

2-6-1 تعاریف عملیاتی.. 11

فصل دوم: پیشینه پژوهش

1-2  سلامت روان. 13

1-1-2   تاریخچه سلامت روان. 13

2-1-2   مفهوم سلامت روان. 13

3-1-2 دیدگاه های سلامت روان. 15

1-3-1-2 دیدگاه زیست پزشکی.. 15

2-3-1-2 دیدگاه زیست روان – اجتماعی.. 16

3-3-1-2 دیدگاه روان شناسی.. 16

4-3-1-2 دیدگاه اسلام در مورد سلامت روان. 18

4-1-2 دو مدل عمده سلامت روان. 18

4-1-2 مدل پیشگیری سلامت روان. 19

2-4-1-2 مدل ارتقاء سلامت روان. 19

5-1-2 آمار در حوزه سلامت روان. 20

6-1-2 خصوصیات افراد دارای سلامت روان. 20

2-2 اختلال فزون کنشی /  نقص توجه. 21

1-2-2 تاریخچه و تعریف : 21

2-2-2 خصوصیات بالینی (تعریف و علایم). 22

3-2-2  انواع مختلف اختلال  فزون کنشی/ کم توجهی.. 26

1-3-2-2  کم توجهی غالب… 27

2-3-2-2  فزون کنشی/تکانشی غالب… 27

3-3-2-2  نوع ترکیبی.. 28

4-2-2 سن شروع. 32

5-2-2  جنسیت… 33

6-2-2  سیر و پیش آگهی.. 34

7-2-2  همه گیرشناسی.. 35

8-2-2 تشخیص افتراقی.. 37

1-8-2-2  اختلالات پزشکی و عضوی.. 37

2-8-2-2 اختلالات کارکردی و عاطفی – رفتاری.. 38

9-2-2- سبب شناسی.. 39

1-9-2-2 عوامل وراثتی.. 39

2-9-2-2 عوامل تکاملی.. 40

3-9-2-2 عوامل نوروبیولوژیک…. 40

الف) عوامل نوروآناتومیک…. 41

ب) عوامل نوروشیمیایی.. 41

ج) عوامل نوروفیزیولوژیک…. 43

4-9-2-2 عوامل روانی- اجتماعی 43

الف) عوامل روانشناختی.. 44

ب) عوامل اجتماعی.. 44

ج ) تجارب سالهای اولیه کودکی: 45

5-9-2-2 عوامل رفتاری – خانوادگی.. 45

6-9-2-2 تغذیه. 46

10-2-2 الگوی تاثیر گذاری اختلال فزون کنشی/ نقص توجه بر خانواده. 46

1-10-2-2 مرحله اول : سال های نوزادی و نوپایی.. 47

2-10-2-2 مرحله دوم : سال های مهدکودک و پیش دبستانی.. 48

3-10-2-2 مرحله سوم : سال های اولیه دبستان. 48

4-10-2-2 مرحله چهارم : سال های پایان دوره ابتدایی.. 49

5-10-2-2 مرحله پنجم : مقاطع راهنمایی و دبیرستان. 50

11-2-2 تاثیر اختلال فزون کنشی /نقص توجه در سلامت روانی والدین.. 51

12-2-2 انواع روش های درمانی فزون کنشی /نقص توجه. 53

1-12-2-2 درمان دارویی.. 53

3-2  برنامه گروهی والدگری مثبت… 58

1-3-2  اهداف اختصاصی برنامه گروهی والدگری  مثبت… 59

2-3-2 اصول برنامه گروهی والدگری مثبت… 59

3-3-2 سطوح والدگری مثبت… 61

4-3-2 محتوای برنامه گروهی والدگری مثبت… 64

 

پیشینه پژوهشی.. 65

پژوهش های خارجی.. 65

پژوهش های داخل کشور. 69

فصل سوم: روش پژوهش

1- 3 روش پژوهش… 73

2-3 متغیرهای تحقیق.. 73

3-3 معیارهای ورود به پژوهش… 73

4- 3 معیارهای خروج از پژوهش… 73

5-3 جامعه آماری.. 74

6-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 74

7-3 ابزارپژوهش… 74

1-7-3 ارزیابی روایی و پایایی مقیاس سلامت عمومی (28 ماده ای ). 77

2-7-3 نمره گذاری پرسشنامه سلامت عمومی (28 ماده ای). 78

8-3 روش اجرا 79

10-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 81

                                                                              فصل چهارم: یافته های پژوهش           

1-4 یافته های توصیفی.. 83

2-4یافته های استنباطی.. 84

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری

1-5  بحث ونتیجه گیری.. 94

2- 5 محدودیت ها: 96

3-5پیشنهادات: 96

پیشنهادات پژوهشی: 96

پیشنهادات کاربردی: 97

منابع. 98

منابع فارسی: 98

منابع خارجی: 103

پیوست ها 111

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه

جدول 1-2 تظاهرات بالینی مرتبط با فزون کنشی /نقص توجه (کار ، 1999). 26

جدول 2-2 الگوهای عمومی رفتار در کودکان فزون کنشی /نقص توجه و طبیعی بر مبنای مطالعه ی بارکلی1997. 29

. 30

جدول 4-2 : سهم متوسط ژنتیک در اختلال فزون کنشی / نقص توجه در دوقلوهای 4 تا 16 ساله. 39

جدول  5-2 مدل پنج مرحله ای تجربیات خانواد از اختلال فزون کنشی/ نقص توجه. 51

جدول 1-3 :خرده مقیاس های  (28-G.H.Q)وعلائم آن در هریک از سوالات.. 76

جدول 1-4 میانگین و انحراف معیار سن مادر و کودک… 83

جدول 2-4 فراوانی میزان تحصیلات در گروه کنترل و آزمایش… 83

جدول 3-4 میانگین و انحراف معیارپرسشنامه سلامت روان عمومی در پیش آزمون و پس آزمون گروه ها 84

جدول 4-4آزمون همگنی واریانسها 85

جدول 5-4 تحلیل کوواریانس تاثیر آموزش والدگری مثبت درمیانگین پرسشنامه سلامت روان عمومی مادران. 85

جدول 6-4 میانگین و انحراف معیار علائم جسمانی در پیش آزمون و پس آزمون گروه ها 86

جدول 7-4 آزمون همگنی واریانسها 86

جدول 8-4 تحلیل کوواریانس تاثیر آموزش والدگری مثبت درمیانگین خرده مقیاس علائم جسمانی مادران. 86

جدول 9-4 میانگین و انحراف معیار اضطراب در پیش آزمون و پس آزمون گروه ها 87

جدول 10-4 آزمون همگنی واریانسها 88

جدول 11-4 تحلیل کوواریانس تاثیر آموزش والدگری مثبت درمیانگین خرده مقیاس اضطراب مادران. 88

جدول 12-4 میانگین و انحراف معیار ناکارآمدی اجتماعی در پیش آزمون و پس آزمون گروه ها 89

جدول 13-4 آزمون همگنی واریانسها 89

جدول 14-4 تحلیل کوواریانس تاثیر آموزش والدگری مثبت درمیانگین خرده مقیاس ناکارآمدی اجتماعی مادران   89

جدول 15-4 میانگین و انحراف معیار میزان افسردگی در پیش آزمون و پس آزمون گروه ها 90

جدول 16-4آزمون همگنی واریانسها 91

جدول 4-17- تحلیل کوواریانس تاثیر آموزش والدگری مثبت درمیانگین خرده مقیاس افسردگی  مادران. 91

 

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر ، بررسی اثر بخش برنامه گروهی والدگری مثبت در سلامت روان مادران ، کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی/ نقص توجه است.

دریک مطالعه شبه آزمایشی بااستفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. مادران 24 کودک مبتلا  به اختلال فزون کنشی/ نقص توجه  به صورت در دسترس از مدارس ابتدایی ناحیه 3 کرمانشاه انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (n=12) و کنترل (n=12) تقسیم شدند.

گروه آزمایش به مدت 8 جلسه تحت آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت قرارگرفت . آزمودنی ها به وسیله مقیاس سلامت روان عمومی در 2 مرحله (قبل از مداخله ، بعد از مداخله ) مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده ها با بهره گرفتن از روش تحلیل کوواریانس چند متغیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. باتوجه به یافته های آماری نتایج نشان دادکه اجرای برنامه آموزشی منجربه افزایش معنادار سلامت روان مادران گروه آزمایشی درمقایسه با مادران گروه کنترل شده است. درنتیجه برنامه والدگری مثبت در ارتقاء سلامت روان مادران دارای کودک مبتلا به اختلال فزون کشی / نقص توجه ، موثر است. لذا پیشنهاد می شود درمانگران ازاین روش به عنوان یک درمان مکمل در کنار سایر روش های درمانی برای کمک به مادران این گروه از کودکان استفاده نمایند .

کلید واژه ها : برنامه گروهی والدگری مثبت ، اختلال فزون کنشی/ نقص توجه ، سلامت روان

 

 

 

 

فصل یکم

 

مقدمه پژوهش

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه

دوران کودکی از مهمترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه ریزی شده و شکل می گیرد. اغلب ناسازگاری ها و اختلالات رفتاری در نوجوانی و بزرگسالی ، از بی توجهی به مسائل و مشکلات عاطفی – رفتاری دوران کودکی و عدم هدایت صحیح در روند رشد و تکامل ناشی می شود (کارت رایت – هاتون ، 2005).

1 اهمیت و ضرورت پژوهش

روان شناسان ، کودکی را دوره ای از زندگی دانسته اند که تاثیر آن در تمام عمر به خوبی مشهود است. بسیاری از صفات و ویژگی هایی که در کودکان شکل می گیرند، اغلب در طول عمر پایدار باقی می مانند و یا این که می توان تاثیر آن را در سنین بعدی یا بزرگسالی مشخص کرد. در واقع مشکلات دوره کودکی علاوه بر مختل کردن عملکرد و توانایی های کودک او را برای مشکلات دیگر در آینده مستعد می سازد (اقبالی،1387 ،نقل از خدایی، 1392). از طرفی دیگر صاحب نظران روان شناسی و علوم تربیتی یکی از مهمترین نهادهای موثر در تربیت و رفتار آدمی را سازمان خانواده می دانند (احمد صافی ، 1386). از عواملی که در سلامت خانواده و یا نابسامانی آن موثر است ، مساله سلامت پدر و مادر بعنوان گردانندگان اصلی خانواده و مجریان و هادیان برنامه تربیت است. وقتی والدین از جهات مختلف سالم باشند خانواده نیز سالم و بهنجار است و بهنگامی که آن دو یا یکی از آنها بیمار باشند کفه سامان یافتن خانواده می لنگد (قائمی ، 1386). به ویژه در خانواده هایی که کودکان با اختلال فزون کنشی/نقص توجه دارند ، به دلیل اینکه رفتارهای غالبی این افراد تکانشگری و نافرمانی و حواس پرتی است ، سبب ایجاد تحریک پذیری بالا در والدین می شود و در اثر تداوم رفتارهای مستبدانه و پرخاشگرانه والدین (بویژه مادر) با کودک فزون کنشی/نقص توجه،کم کم شخصیت کودک ستیزجو می گردد (آلبرچت،1391،نقل از خدایی،1392). پس نشانگان فزون کنشی/ نقص توجه به طور معنی داری با تجارب مدیریت آشفته خانواده همراه است و می تواند احتمال تعاملات اجباری والد-کودک را افزایش دهد (دشییون و پاترسون ،1997، نقل از دوپال واستونر، 2003،ترجمه محمدخانی واسمائی مجد،1388)و ازآنجایی که والدین بیشترین زمان را با کودک می گذرانند،پس این مداخلات باعث درمان باقدرت بالا وهزینه های پایین می شود(مینجارز،2010). با توجه به این مسئله ، می توان از طریق برنامه والدگری مثبت، باعث ایجاد رابطه مثبت بین والدین و فرزندانشان شد (فتحی آشتیانی و همکاران، 1389). همچنین می توان پیشرفتهای مهمی در سلامت و رفاه کودکان و اعتماد به نفس والدین در امر پرورش فرزندان در سطح جامعه به دست آورد (ساندرز ، 2009). ازطرفی اکثر تحقیقات مبتنی بر والدین، اثر مداخلات والدین را بر بهبودی خود کودک مورد مطالعه قرار می دادند و به اثری که مداخلات می تواند بر روی خانواده داشته باشد، توجه کمتری شده است.براین اساس  در این پژوهش اثر آموزش برنامه والدگری مثبت درسلامت روان عمومی مادران کودکان دارای اختلال فزون کنشی/ نقص توجه در شهرکرمانشاه مورد بررسی قرار می گیرد تاگامی در جهت کاهش مشکلات وفشارهای روحی والدین دارای کودکان فزون کنشی/  نقص توجه باشد. در صورت اثربخشی این آموزش، قابلیت تعمیم این روش به مراکز درمانی وتوانبخشی جهت کمک به والدین همچنین درمان کودکان مبتلا به این اختلال وخانواده های آنها وجود دارد.

 

4-1  اهداف پژوهش

1-4-1 هدف اصلی : هدف اصلی از پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی آموزشی برنامه گروهی والدگری مثبت در سلامت روان مادران کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه درشهرکرمانشاه درسال 1393 است.

2-4-1 اهداف فرعی

 

• تعیین میزان اثر بخشی آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت در کاهش علائم جسمانی مادران کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه
• تعیین میزان اثر بخشی آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت در کاهش اضطراب مادران کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه
• تعین میزان اثر بخشی آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت در کاهش میزان ناکارآمدی اجتماعی مادران کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه
• تعیین میزان اثر بخشی آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت در کاهش افسردگی مادران کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه

5-1 فرضیه های پژوهش

 

• آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت به مادران ،کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی / نقص توجه باعث کاهش علائم جسمانی آنان می شود.
• آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت به مادران ،کودکان مبتلا به فزون کنشی / نقص توجه باعث کاهش اضطراب آنان می شود
• آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت به مادران ،کودکان مبتلا به فزون کنشی / نقص توجه باعث کاهش ناکارآمدی اجتماعی آنان می شود .
• آموزش برنامه گروهی والدگری مثبت به مادران ،کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی/ نقص توجه باعث کاهش افسردگی آنان می شود.

 

6-1 تعاریف (مفهومی وعملیاتی)

 

1-6-1 تعاریف مفهومی

اختلال  فزون کنشی / نقص توجه : اختلال رشدی از فراخنای توجه به تکانشگری و یا فزون کنشی و نیز رفتارهای قاعده مند است که در آن، این کمبودها به طور قابل ملاحظه ای نامتناسب با سن عقلی کودک است. شروع آن در دوران کودکی است. نشانه ها به طور قابل ملاحظه ای نافذ و موقعیتی هستند. معمولا در طول زمان مزمن یا پایدارند و نتیجه مستقیم تاخیر شدید زبان ، ناشنوایی، نابینایی ، اوتیسم یا روان پریشی دوران کودکی نیستند(آلبرچت ، 1391،نقل ازخدایی ،1392). ویژگی اساسی و مهم این اختلال ، الگوی مداوم بی توجهی یا فزون کنشی – تکانشگری است نسبت به افراد عادی که در همان سطح از رشد قرار دارند، با فراونی و شدت کمتری رخ می دهد (شکوهی یکتا، 1389).

نقص توجه : عبارت است از توجه در برابر محرک های مربوط و نامربوط ، یعنی عدم توجه به محرکهای مربوط و توجه و تمرکز بر روی محرکهای نا مربوط (شکوهی یکتا ،1389).

فزون کنشی : منظور تحرک و بی قراری شدید و یا سطوح بالای تحرک رفتاری ناهدفمند میباشد(شکوهی یکتا ،1389).

تکانشگری : ویژگی اساسی و مهم این اختلال ، غالبا قبل از اینکه سوال تمام شود با عجله پاسخ می گوید. در انتظار نوبت نمی تواند بماند و حرف دیگران را قطع می کند یا مداخله می کند (شکوهی یکتا ،1389).

برنامه والدگری گروهی مثبت : برنامه والدگری گروهی مثبت یکی از انوع برنامه های آموزش مدیریت والدین می باشد که بر اساس مدل یادگیری پاترسون(1982) و توسط ساندرز و همکاران(1999) در دانشگاه کویینزلند در استرالیا ایجاد شده است. این برنامه ، پنج سطح طولی دارد که برای سطوح مختلف حمایتی که والدین نیاز دارند ، طراحی شده است که به وسیله افزایش آگاهی و مهارت و اعتماد به نفس والدین صورت می گیرد (ترنر و ساندرز ، 2006).

سلامت روان : از دیدگاه جهانی مطابق تعریف استانداردی که سازمان جهانی بهداشت (2012)، از سلامتی ارائه کرده است،سلامت عبارتست از :تامین رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی که معنای آن تنها به نبودن بیماری و نقص عضو، محدود نشده بلکه شامل سه محور جسم، روان و جامعه میشود و لذاهرگونه نقص و آسیبی که به هریک از محورهای سه گانه وارد شود، تعادل فرد را بر هم زده و منجر به نبودسلامت میشود(حاتمی وهمکاران،1385).

فرهنگ وبستر  سلامتی را وضعیت خوب جسمانی و روحی و بخصوص عاری بودن از درد یا بیماری جسمی می‌داند. فرهنگ آکسفورد  سلامتی را وضعیت عالی جسم و روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و مؤثر انجام شود می‌داند(پارک ،2005).فرهنگ روانپزشکی کمپل این اصطلاح را “احساس رضایت وبهبودی روانی وتطابق کافی اجتماعی با موازین مورد قبول هرجامعه “تعریف کرده است(پورافکاری،1389).سلامت عمومی دارای 4 مولفه تعیین کننده است و زیر مقیاس های آن عبارتند از : نشانه های بدنی ، اضطراب ، اختلال در عملکرد اجتماعی و افسردگی.

2-6-1 تعاریف عملیاتی

اختلال فزون کنشی – نقص توجه : در پژوهش حاضر به افرادی اطلاق می شود که در مدارس ابتدایی آموزش و پرورش ناحیه سه کرمانشاه توسط روان شناس مبتلا به اختلال فزون کنشی/ نقص توجه تشخیص داده شده اند و به آنان خدمات ویژه ارائه می شود .

مادران دارای کودکان فزون کنشی / نقص توجه : در پژوهش حاضر به مادرانی اطلاق می شوند که فرزندان آنها در مدارس مقطع ابتدایی آموزش و پرورش ناحیه سه کرمانشاه ،توسط روان شناس تشخیص اختلال فزون کنشی/ نقص توجه دریافت کرده اند و تحت درمان  وآموزش هستند.

برنامه والدگری گروهی مثبت : در پژوهش حاضر اثر بخشی برنامه والدگری گروهی مثبت با آموزش به والدین مورد بررسی قرار می گیرد که شامل 8 جلسه که 6جلسه آن به صورت هفتگی و هر هفته یک جلسه دو ساعته و2 جلسه پیگیری به صورت تلفنی برگزار گردید. محتوای جلسات به طور مفصل در روش اجرا ذکر شده است.

سلامت روان : در پژوهش حاضر به نمرات حاصل از پرسشنامه 28 سوالی سلامت عمومی  گلدبرگ که از مادران ، کودکان مبتلا به اختلال فزون کنشی – نقص توجه سنجیده شده بود استناد شد.

Cartwright – Hatton,S.

Attention Deficit/Hyeractivity Disorder(ADHD)

Positive parenting program (3TP) Triple-p

Queensland