پایان نامه ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

1-4. فایده پژوهش———————————- 6

1-5. سوالات پژوهش———————————- 6

1-6. فرضیه های پژوهش——————————- 6

1-7. متغیرهای پژوهش—————————— 7

1-8. ضرورت انجام تحقیق—————————- 7

1-9. تعاریف عملیاتی——————————- 7

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1. مروری برادبیات—————————– 9

2-1-1. مقدمه———————————— 9

2-1-2. تعریف کتاب الکترونیکی——————— 11

2-1-3. سیر تحول کتاب الکترونیکی—————– 13

2-1-4. تاریخچه کتابهای الکترونیکی—————- 17

2-1-5. انواع کتابهای الکترونیکی—————— 19

2-1-6. معیارهای ارزیابی کتابهای الکترونیکی——- 23

2-1-6-1. قابلیت رسانه الکترونیکی—————— 23

2-1-6-1-1. قابلیت جستجو————————— 23

2-1-6-1-2. فراپیوندها—————————– 24

2-1-6-1-3. خواندن شفاهی متن و قابلیتهای صوتی و تصویری 25

2-1-6-1-4. عناصر تعاملی————————— 25

2-1-6-1-5. شخصیسازی محتوای متن کتاب————— 26

2-1-6-1-6. شخصی سازی ظاهری متن کتاب————— 27

2-1-6-2. توزیع———————————— 28

2-1-6-2-1. هزینه———————————- 28

2-1-6-2-2. دسترس پذیری—————————- 29

2-1-6-2-3. ارائه خدمات بر اساس تقاضا————– 29

2-1-6-3. خصوصیات ظاهری کتاب چاپی—————– 30

2-1-6-3-1. دارا بودن نوع صفحات مشابه با صفحات کتاب کاغذی 31

2-1-6-3-2. صفحهبندی——————————- 32

2-1-6-3-3. آسانی مرور و پویش محتوای کتاب———- 32

2-1-6-3-4. راهنمای تشخیص موقعیت——————– 33

2-1-6-3-5. قابلیت خوانایی متن———————- 33

2-1-7. تمایز بین کتابهای الکترونیکی و چاپی——- 34

2-1-8. کتاب الکترونیکی و ویژگیهای آن از دیدگاه کاربران 36

2-1-9. مزایا و ویژگیهای کتابهای الکترونیکی——- 37

2-1-10. مزایای کتابهای الکترونیکی برای نویسندگان– 43

2-1-11. آینده کتابهای الکترونیک——————- 43

2-1-12. استانداردها——————————- 45

2-1-13. کتابهای الکترونیکی بر روی وب————– 45

2-1-13-1.کوئستیا———————————- 46

2-1-13-2. نتلایبریری——————————- 46

2-1-13-3. ابراری———————————- 47

2-1-14. کیندل چیست؟——————————- 47

2-1-15. ویژگیهای کتابهای الکترونیکی————— 48

2-1-15-1. کاربرپسندی—————————— 48

2-1-15-2. کاهش هزینه—————————— 48

2-1-15-3. توزیعپذیری—————————— 49

2-1-15-4. قابلیت خاص برای کتابداران————— 49

2-1-16. کاستیهای کتابهای الکترونیکی————— 50

عنوان ادامه فهرست مطالب صفحه

2-1-16-1. فنآوری اطلاعات————————— 50

2-1-16-2. قانون حقوق پدیدآورنده——————- 51

2-1-16-3. هزینه———————————– 51

2-1-16-4. فراهم آوری و سازماندهی—————— 51

2-1-17. مشکلات کتاب الکترونیکی——————— 51

2-1-17-1. تاثیر بر محیط————————— 51

2-1-17-2. حفظ کتابهای الکترونیکی—————— 52

2-1-17-3. امنیت———————————– 52

2-1-18. چالشهای کتابهای الکترونیکی—————- 23

2-1-19. ارزشهای افزوده نشر کتاب در محیط وب——– 54

2-1-20. مهمترین مزایای نشر کتاب در محیط وب از نظر ناشران 55

2-1-21. مدیریت ارائه کتاب الکترونیکی در کتابخانه– 57

2-1-22. توسعه کتاب الکترونیکی در جهان————- 58

2-1-22. عوامل موثر در پیشبرد و توسعه کتابهای الکترونیکی 58

2-1-23. ای بوکریدر——————————- 59

2-1-23-1. سخت افزار——————————- 59

2-1-23-2. نرم افزار——————————- 59

2-1-24. کتابهای الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی 61

2-1-25. نشر و توزیع کتاب الکترونیکی—————- 63

2-1-26. انتخاب کتاب الکترونیکی در کتابخانه ها—— 65

2-1-27. فهرستنویسی کتابهای الکترونیکی————- 66

2-2. پیشینههای پژوهش—————————— 71

2-2-1. پیشینه پژوهش در ایران———————- 71

2-2-2. پیشینه پژوهش در خارج از ایران————– 72

2-2-3. تحلیل پیشینههای پژوهش———————- 82

فصل سوم: روشهای گردآوری پژوهش

3-1. روش پژوهش ———————————– 85

عنوان ادامه فهرست مطالب صفحه

3-2. شیوه و ابزارهای گردآوری اطلاعات————– 85

3-3. جامعه پژوهش و نمونه آماری——————- 86

3-4. روایی ابزار پژوهش—————————- 87

3-5. پایایی ابزار پژوهش————————— 87

3-6. شیوه تجزیه و تحلیل داده ها——————- 88

3-7. محدودیتهای پژوهش—————————– 88

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1. مقدمه—————————————- 90

4-2. توصیف اطلاعات پرسشنامه دانشجویان————– 91

4-3. توصیف اطلاعات پرسشنامه کتابداران————- 123

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. مقدمه ————————————– 145

5-2. تحلیل یافته ها——————————- 145

5-2-1. پرسشهای اساسی—————————– 145

5-2-1-1. ارزیابی کتاب الکترونیکی کدامند؟——— 145

5-2-1-2. معیارهای ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی کدامند؟ 146

5-2-1-3.الگوی مناسب پیشنهادی این پژوهش برای انتشار کتاب الکترونیکی چیست؟——————————————– 147

5-2-1-4. نقاط ضعف و قوت استفاده از کتابهای الکترونیکی… کدامند؟ 148

5-2-2. فرضیه پژوهش——————————- 148

5-3. ارائه الگوی پیشنهادی———————— 150

5-4. نتیجه گیری———————————- 152

5-5. معیارهای افزودهی ذکر شده بر اساس نیاز کاربران—————————–153

5-6. معیارهای افزودهی ذکر شده بر اساس نیاز کتابداران—————————-154

5-7. پیشنهادهای پژوهش—————————- 154

5-7-1. پیشنهادهای اجرایی————————- 154

5-7-2. پیشنهادهایی برای آتی———————- 155

منابع و ماخذ

الف منابع فارسی———————————- 156

ب منابع انگلیسی———————————- 159

پیوستها

چکیده انگلیسی

صفحه عنوان به انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر با عنوان ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و ارائه الگوی پیشنهادی است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی دیدگاه کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نسبت به کتاب الکترونیکی و پیشنهاد الگوی مناسب کتاب الکترونیک از منظر کتابداران و دانشجویان این واحد دانشگاهی است. و همچنین معایب و مزایای کتابهای الکترونیکی مورد بررسی قرار میگیرد تا از این طریق بتوان نقاط قوت و ضعف کتابهای الکترونیکی دانشگاهی را مشخص و راهکارهای لازم را در این زمینه ارائه داد. روش پژوهش در بخش ادبیات پژوهش، روش مطالعه کتابخانهای و در بخش تجزیه و تحلیل داده ها پیمایش تحلیلی است. با توجه به بزرگ بودن حجم جامعه پژوهش از روش نمونه گیری ، و بهمنظور تعیین تعداد نمونه از روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی استفاده شده است.

از مجموع 15000 دانشجوی تحصیلات تکمیلی 357 نفر و از تعداد 40 کتابدار تمامی کتابداران شاغل در این واحد دانشگاهی در این پژوهش شرکت کرده اند. داده های گردآوری شده با بهره گرفتن از پرسشنامه و با بهره گرفتن از نرمافزار اکسل توصیف، سپس برآوردهای آماری نظیر درصد فراوانی و طراحی نمودارهای مورد نیاز با بهره گرفتن از نرمافزار مذکور انجام گرفت، و در بخش آزمون فرضیه ها، از طریق آزمون مقایسه میانگینها (آزمون T گروههای مستقل)، فرضیه ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان میدهد در هر دو گروه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران زنان نسبت به مردان تمایل بیشتری به استفاده از کتابهای الکترونیکی دارند و به طور میانگین میزان استفاده از کتابهای الکترونیکی 30 دقیقه در روز میباشد. در میان کتابداران 90 درصد کتابداران متخصص کتابداری، 75 درصد کتابداران را زنان تشکیل میدهند.

کلمات کلیدی: ارزیابی، کتابهای الکترونیکی، کتابدار

1-1. مقدمه

کتابهای دانشگاهی، در آموزش دانشگاهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و جوامع دانشگاهی که برگرفته از دانشجویان، اساتید و محققان میباشد، منابع تخصصی مخصوص به خود را میطلبند که باعث تولید و افزایش دانش در جامعه خود میشوند. امروزه با توجه به رشد و توسعه فنآوریهای مربوط به محیط الکترونیکی کتابخانه های دانشگاهی برای ارائه خدمات اطلاعاتی به کاربران خود، باید در کنار منابع چاپی کتابهای الکترونیکی را نیز تهیه نمایند. همچنین مدیران کتابخانه های دانشگاهی باید نسبت به تهیه و خرید انواع کتابهای الکترونیکی اقدام نموده و برای امکان دسترسی به آنها از سوی کاربران تلاش نمایند (فهیمیفر، 1388، 3). با روند روبه گسترش فناوری اطلاعات، کتابخانه ها بتدریج ازحالت یکنواخت و سنتی خود خارج میشوند. بدین ترتیب کتابخانه ها باید با جریان روبه پیشرفت فنآوری اطلاعات همگام شوند. از سویی مکتوبات الکترونیکی، حوزه گستردهای را شامل می شود. یکی از منابع الکترونیکی که بسیار مورد توجه قرارگرفته است، کتاب الکترونیکی است (اصنافی، 1383، 1). با افزایش انتشارات الکترونیک، ناشران نسبت به نشر مجلات الکترونیکی، کاربران برای مطالعه این نوع منابع و کتابداران به تهیه و فراهمآوری آن رغبت زیادی نشان داده‌اند، مسئلهای که در نشر کتاب الکترونیکی کمتر دیده شده است. با توجه به رغبت کاربران به استفاده از کتاب الکترونیک، پژوهشهای انجام گرفته حاکی از این است که یکی از دلایل توجه محدود کاربران به کتاب الکترونیک در ایران عدم شناسایی معیارهای مورد نظر آنها بهمنظور انتخاب کتاب الکترونیکی مناسب است (فهیمیفر، 1388، 3). کتاب الکترونیکی رامیتوان بهطور ساده اینگونه تعریف کرد” ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتال به صورتی که بتوان آن را بر روی صفحه رایانه مشاهده کرد.” (علیزاده، 1390، 2). کتابهای الکترونیکی را می‌توان بر روی محملهای دیجیتالی مثل دیسک فشرده، دیسک فشرده دیجیتالی، شبکه جهانی وب، و جز آن منتشر کرد. برای مثال بسیاری از منابع مرجع مثل دایره‌المعارف بریتانیکا، دایره‌المعارف آمریکانا، فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفور و از این قبیل، علاوه بر قالب چاپی، بر روی دیسک فشرده و نیز شبکه جهانی وب قابل دستیابی هستند. در سالهای اخیر، ناشران منابع مرجع سعی کرده‌اند تا علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر و با قابلیتهای چندرسانه‌ای و فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار دهند (حیدری، 1388، 12). با وجود کاستیها و چالشها، در سالهای گذشته پیشرفتهای زیادی در انتشار کتابهای الکترونیکی صورت گرفته است. با این وجود کتابهای الکترونیکی هنوز در مراحل اولیه پیشرفت هستند (علیدوستی، شیخ شعاعی، 1385، 114).

کتاب الکترونیکی معمولا بازنمونی از یک کتاب و نسخه چاپی آن میباشد که گاهی نیز از همان آغاز بهصورت رقومی تولید شده است و نسخه چاپی مشابهی ندارد. کتابهای الکترونیکی به طور کلی عناوین منفرد را شامل می شود که غالبا داستان یا کتابهای درسی میباشند. کتابهای الکترونیکی و ویژگیهای افزوده آنها از قبیل قابلیت چندرسانهای، ارجاعهای درون متنی و برون متنی، سهولت جستجو در میان صفحات گوناگون کتاب و غیره توانسته اند گرایش کاربران را روز به روز نسبت به اینگونه کتابها افزایش دهند. با توجه به افزایش علایق کاربران و نیازهای آنها، کتابخانه های امروزی نیز در کنار منابع چاپی خود، در فراهمآوری اینگونه کتابها تلاش کرده اند، بهگونهای که هم نیازهای کاربران خود را فراهم نمایند و هم از ویژگیهای این کتابها نظیر ارائه آماری روزآمد از میزان استفاده، جلوگیری از سرقت، گم شدن و مزایای آنها در زمینه حمل و نقل و بهویژه در مورد کتابهای مرجع برای کتابخانه های خود استفاده نمایند (فهیمیفر، 1387، 54). پیشرفت و بهبود یک محصول جدید و قابلیت پذیرش آن در میان مخاطبان زمانی حاصل خواهد آمد، که آن محصول با نیازها و معیارهای مخاطبان خود تا بالاترین میزان ممکن مطابقت داشته باشد. بنابراین کتابهای الکترونیکی بهعنوان رسانهای فرهنگی که به تازگی در بازار نشر، در میان کاربران و کتابخانه ها ظهور نموده و مورد استفاده واقع میشوند، باید تا حد ممکن بهمنظور همهگیری خود در جامعه، مطابق با نیازهای همه مخاطبان خود از جمله پژوهشگران و کتابداران تولید و عرضه شوند.

1-2. بیان مسئله

با استفاده روزافزون از رایانه در کتابخانه ها، بتدریج شکل سنتی خدمات کتابخانه ها، رنگ میبازد، تغییرات روی داده، اجتناب ناپذیر بهنظر میرسند، زیرا انقلابی که فنآوریهای جدید اطلاعاتی به وجود آورده است، پیامدهای خویش را نیز به دنبال دارد. از مهمترین محصولات فنآوریهای جدید اطلاعاتی که کتابخانه مجازی بر مبنای آن استوار میگردد، مدارک الکترونیکی، اعم از کتاب و مجله است. تعداد کتابها و مجلات الکترونیکی با چنان سرعتی افزایش مییابد که میتوان آن را انقلاب الکترونیکی نامید (یعقوبی، 1385، 132). کتاب الکترونیکی، پدیدهای کاملا تازه در این بین است و در حال دگرگون سازی نظام آموزش و اطلاعرسانی است. کتابهای الکترونیکی صرفا نسخههای الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه میتوانند علاوه بر متن، صوت، تصویر و … را نیز شامل شوند. کتابهای الکترونیکی، از لحاظ ماهیت اطلاعاتی بهمانند کتابهای چاپی هستند. کاربران به هنگام انتخاب کتابهای الکترونیکی به قصد استفاده از آن، علاوه بر در نظر گرفتن بسیاری از ویژگیهای متمایز کننده یک کتاب چاپی با کتاب چاپی دیگر نظیر محتوا، ناشر و نظایر آن، معیارهای ویژهای را مدنظر قرار می دهند (فهیمیفر، 1388، 3). از جمله مزایا و ویژگیهای کتاب الکترونیکی: سهولت انتقال و یکپارچگی مطالب، انسجام مطالب و تنوع کاربرد، تبادل بینابین مطالب با یکدیگر، پشتیبانی از امکانات چندرسانهای و سهولت کار و اجرا است (سالاری، 1383، 206).

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران با 28000 دانشجو و 19 دانشکده، بهعنوان یکی از بزرگترین و مهمترین واحدهای دانشگاهی جامع در کشور و با اعتباری جهانی است، که در راستای تولید، توسعه و انتقال علم و فنآوری با ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی در حل مسائل اساسی جامعه و توسعه پایدار آن گام برمیدارد. با توجه به کثرت دانشجویان و رشتههای مختلف تحصیلات تکمیلی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نقش مهمی داشته و از توان بالقوه بالایی برای افزایش تولیدات علمی برخوردار است. از آنجایی که این واحد دانشگاهی از جمله واحدهای مطرح در بین دانشگاههای آزاد اسلامی سراسر کشور میباشد، لازم است در زمینه کتابهای الکترونیکی خدمات لازم را در اختیار کاربران خود قرار دهد و در بالا بردن آگاهی کاربران خود نقش موثری را ایفا نماید در زمینه نحوه دسترسپذیری کاربران به کتابهای الکترونیکی فراهم شده در کتابخانه مرکزی و کتابخانه های دانشکدهای اقدامی صورت نگرفته است تنها برخی از کتابخانه ها این کتابها را از طریق تکثیر بر روی دیسک فشرده یا دی وی دی در اختیار کاربران قرار میدهند. همچنین از آنجا که تاکنون بررسی کامل و جامعی در زمینه ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی صورت نگرفته، لازم است بررسی جامعی در این زمینه صورت گیرد. در این پژوهش سعی شده است کتابهای الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران مورد ارزیابی قرار گیرد و همچنین معایب و مزایای کتابهای الکترونیکی مورد بررسی قرار میگیرد تا از این طریق بهتوان نقاط قوت و ضعف کتابهای الکترونیکی دانشگاهی را مشخص و راهکارهای لازم را در این زمینه ارائه داد. از جمله معیارهای ارزیابی کتاب الکترونیکی: قابلیت رسانه الکترونیکی، قابلیت جستجو، فراپیوندها، خواندن شفاهی متن و قابلیت صوتی و تصویری، عناصر تعاملی، شخصی سازی محتوای متن کتاب، شخصی سازی ظاهری متن کتاب، توزیع، هزینه، دسترسپذیری، ارائه خدمات بر اساس تقاضا، خصوصیات ظاهری کتاب چاپی، صفحهبندی، آسانی مرور و پویش محتوای کتاب، راهنمای تشخیص موقعیت، قابلیت خوانایی متن است (غائبی، 1389، 725) که در فصل دوم در مورد آنها توضیح داده خواهد شد.

بنابراین مسئلهای که این پژوهش قصد مطالعه آن را دارد ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است همچنین مشکلات و محدودیتهای موجود را نیز در این زمینه مورد بررسی قرار میدهد تا از این طریق بهتوان نقاط قوت و ضعف کتابهای الکترونیکی دانشگاهی را مشخص کرده و راهکارهای لازم در این رابطه ارائه گردد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران را در انتخاب کتاب الکترونیکی مناسب یاری رساند، در انتها بر اساس یافته های پژوهش الگوی پیشنهادی برای انتخاب کتابهای الکترونیکی ارائه خواهد شد.

1-3. اهداف پژوهش

1-3-1. هدف کلی پژوهش

هدف اصلی این پژوهش شناسایی دیدگاه کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نسبت به کتاب الکترونیکی و پیشنهاد الگوی مناسب کتاب الکترونیک از منظر کتابداران و دانشجویان این واحد دانشگاهی است.

1-3-2. اهداف جزئی پژوهش

1- تعیین معیارهای انتخاب کتابهای الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران

2- تعیین میزان بهرهمندی و رضایت دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران در استفاده از کتابهای الکترونیکی موجود

3- ارائه الگوی پیشنهادی برای انتشار کتاب الکترونیکی

1-4. فایده پژوهش

فایده نهایی این پژوهش ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات میباشد، و نتایج حاصل از آن می تواند به دانشجویان الکترونیکی در جهت انتخاب و تهیه کتابهای مناسب دانشجویان کمک کند.

1-5. سوالات پژوهش

1- معیارهای ارزیابی کتاب الکترونیکی کدامند؟

2-مهمترین معیارهای ارزیابی کتابهای الکترونیکی دانشگاهی بر اساس دیدگاه کتابداران و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران کدامند؟

3- الگوی مناسب پیشنهادی این پژوهش برای انتشار کتاب الکترونیکی چیست؟

4- نقاط ضعف و قوت استفاده از کتابهای الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران کدامند؟

1-6. فرضیه های پژوهش

1- بین میزان استفاده از کتابهای الکترونیکی و جنسیت استفاده کنندگان اختلاف معنی داری وجود دارد.

1-7. متغیرهای پژوهش

متغیر مستقل: کتابهای الکترونیکی دانشگاهی

متغیر وابسته: دیدگاه دانشجویان و کتابداران

متغیر مستقل: دیدگاه دانشجویان و کتابداران

متغیر وابسته: ارائه الگوی پیشنهادی

1-8. اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

پژوهش حاضر منجر به شناسایی معیارهای مهم کتابهای الکترونیکی از دیدگاه کاربران و کتابداران خواهد شد. لذا میتوان نوآوریهایی را در تولید کتابهای الکترونیکی بر مبنای معیارهای مورد توجه کاربران و کتابداران شاهد بود.

1-9. تعاریف عملیاتی

کتاب الکترونیکی:

تعریف مفهومی: در دانشنامه آزاد ویکیپدیا (2011) آمده است: کتاب الکترونیکی پدیده‌ای کاملاً تازه است و می‌رود تا نظام آموزش و اطلاع‌رسانی را با دگرگونی‌هایی اساسی مواجه سازد. کتاب‌های الکترونیکی صرفاً نسخه‌های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می‌توانند علاوه بر‏‎‍ متن، فیلم، صوت، تصاویر و انیمیشن را نیز شامل شوند. بهعلاوه می‌توانند در بافت پرونده‌هایی که می‌تواند توسط یک کامپیوتر اجرا شود مانند قالب‌های Word Text ،HTML ،PDF و فایل‌های اجرایی درآیند (کتاب الکترونیکی، 2011).

تعریف عملیاتی: کتابی است که بر روی صفحه کامپیوتر قابل مشاهده است و بر روی محملهای فیزیکی نظیر سی دی و یا به صورت پیوسته از طریق شبکه اینترنت قابل دسترس است.

ارزیابی:

تعریف مفهومی: تعیین ارزش و اعتبار چیزی. تعیین نمره یا رتبه چیزی (دهخدا، 1385، 115)

تعریف عملیاتی: تعیین معیار یا ارزش چیزی

کتابدار:

تعریف مفهومی: کتابدار کسی است که با داشتن دانش کتابداری به کار کتابداری و امور فنی آن اشتغال داشته باشد (سلطانی، 1381، 341).

تعریف عملیاتی: منظور از کتابداران در این پژوهش، کلیه کتابداران شاغل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران که در امور کتابداری فعالیت مستقیم دارند و در شته کتابداری تحصیل کرده اند.

2-1. مروری بر ادبیات

2-1-1. مقدمه

نیاز کاربران در عصر کنونی تنها دسترسی به اطلاعات نیست، بلکه سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات مناسب یکی از دلایلی است که امروزه، کاربرد فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی را افزایش داده است. فنآوری معمولا زاییدهی نیاز زمان است و فنآوریهایی که وارد زندگی عملی میشوند و نیروی اقتصادی پشتوانهی آنها قرار میگیرد، بدون تردید کاربردهای عملی دارند و نیاز اجتماعی به آنها امکان رشد و گسترش میدهد. فنآوری که نیروی اقتصادی را پشتیبان و نیاز اجتماعی را حامی خود داشته باشد، بهسهولت می تواند از آرمانهای فرهنگی صحبت کند، یا حتی گامی فراتر رود و از آرمانهای بشری سخن بگوید و فنآوری دیگری را به چالش بخواند (آذرنگ، 1382، 82). با پدید آمدن مواد و منابع الکترونیکی، دگرگونی کتابخانه ها و پدیداری نسل جدیدی از آنها آغاز شده است. در واقع این تغییر در شکل مواد و منابع بوده است که موضوعهای جدیدی را کتابخانه ها از جمله درخدمات، کتابداران و کاربران، و فضای کتابخانه ها پدید آورده است. چرا که اطلاعات کانون و محور یک کتابخانه در هر شکل آن است (طباطباییفر، 1387، 1). امروزه با پیشرفت تکنولوژی اطلاعات، شاهد خلق کتابهای الکترونیکی هستیم که ارزانتر و انتقال آن بسیار سریعتر از کتابهای سنتی است. این دسته از کتابها جایگاه خود را در بین محققان و دانشپژوهان و حتی مردم عادی بتدریج پیدا کرده است. کتاب الکترونیک کتابی است که به شکل الکترونیکی تولید و توزیع می شود. کتابهای الکترونیکی را معمولا با کتابخوانهای الکترونیکی/ الکتروکتابخوانها، رایانههای شخصی، تلفنهای همراه و ابزارهای الکترونیکی دیگری میتوان خواند. تولید کتاب الکترونیک در سال 1991 توسط مایکل هارت، که در آن زمان دانشجوی دانشگاه ایلینویز آمریکا بود، معرفی شد. قصد وی انتشار اعلامیه روز استقلال آمریکا از طریق شبکه شبه اینترنتی آن دوره بود. بدین منظور او نشانی متن الکترونیکی مورد نظرش را برای دیگران به اشتراک گذاشت و نهایتا 3 کاربر موفق به ذخیره فایل مایکل شدند، اینگونه بود که پروژهی گوتنبرگ متولد شد (عاصمی، 1389، 129). ما در حال حاضر، یکی از دورههایی را تجربه میکنیم که در آن افول کتابهای چاپی جشن گرفته شده و موفقیت کتابهای الکترونیک بهعنوان یک واقعیت اعلام شده است. اگرچه این رویداد غالبا در حال رخ دادن است، اما معمولا یک دوره اوج وجود دارد که در آن، یک یا چند گروه تجاری که دارای سرمایه عظیم و روابط عمومی بالا هستند، محصولاتی را برای ارائه به بازار، آماده دارند. بخشهای روابط عمومی، به انتشار مطبوعات پرداخته، و روزنامه نگارانی که به دنبال کپی این نشریات هستند، آنها را مجددا بستهبندی کرده و در نهایت، انقلاب دیجیتال رخ میدهد (جوینت، 2010، 84). کتابهای الکترونیکی به طور موثر جایگزین کاغذ هستند، کتاب الکترونیکی را نمیتوان بدون کامپیوتر مطالعه کرد. مطالعات کارلسون نشان میدهد که مرور از طریق متنهای دیجیتالی یکی از بزرگترین شکایات کاربران برای استفاده از این کتابها میباشد. آنها دریافتند حرکت از یک صفحه به صفحه دیگر برای پیدا کردن فصل خاص در متن خسته کننده و دشوار بوده است (کانگ، 2009، 49).

کتابهای الکترونیکی را میتوان به دو صورت در محیط وب شناسایی کرد. برخی کتابهای الکترونیکی، شکل چاپی ندارند و فقط در قالب دیجیتالی منتشر میشوند. همه فرایند نشر کتاب از زمان تالیف تا قرار گرفتن در محیط وب، بهصورت الکترونیکی انجام می شود. بنابراین چنین کتابهایی را نمیتوان در جهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و از این لحاظ اثری منحصر به فرد به شمار میآیند. این بخش از عرصه نشر کتابهای الکترونیکی هنوز با مشکلات حقوقی، معنوی، و اقتصادی روبروست. در واقع، ناشران به این نکته مهم پی بردهاند که چه از نظر رقابت با دیگران و چه از لحاظ پاسخگویی به نیازهای جامعه جدیدی از مخاطبان یعنی”خوانندگان اینترنتی”چارهای جز توجه به امکانات و قابلیتهای نشر اینترنتی ندارند و ناچار به نقشآفرینی در این محیط هستند. بخش دوم از کتابهای الکترونیکی در محیط وب، در واقع شکل الکترونیکی نسخههای چاپی منتشر شده به شمار میآیند که ناشران آنها را از طریق وب نیز دسترسپذیر کرده اند. این گروه کتابهای الکترونیکی به سرعت در حال توسعه و گسترش هستند (حیدری، 1388، 12). برای کمک به جامعه متنوع و پراکنده، ناشران و متولیان عرصه کتابهای الکترونیک، کارهای بیشتری باید انجام پذیرد تا این اطمینان حاصل گردد که درک مشترکی از کتابهای الکترونیک و آنچه که میتوانند انجام دهند، بهدست آمده است. در عین حال که ما منتظر آن لحظه جادوئی هستیم که همه بازیگران عرصه بازار کتابهای الکترونیک به یک تعریف و دیدگاه مشترک دست یابند، خود جامعه پژوهشی نیز نیازمند رسیدن به شاخص های مشترک است تا برای ما این امکان را فراهم نماید که بتوانیم نمونههای جدید کتاب الکترونیک را ارزیابی کنیم. مکانیسمی برای به اشتراک گذاردن و مقایسه نتایج نیز مورد نیاز است تا این امکان فراهم گردد که به جای طراحی و ابداع مجدد، بتوانیم از تجربهی یکدیگر استفاده کنیم (بنت، 2005، 11). در این فصل به تعاریف کتاب الکترونیکی، انواع کتابهای الکترونیکی، مزایا و ویژگیهای کتاب الکترونیک و شرح مختصری از تاریخچه و سیر تحول کتابهای الکترونیکی پرداخته می شود.

2-1-2. تعریف کتاب الکترونیکی

تعریفهای ارائه شده برای کتاب الکترونیک بسیار متنوع و متفاوت است، در ذیل برخی از تعاریف، که توسط متخصصان از دیدگاه های متفاوت بیان شده، ارائه میگردد.

کتاب الکترونیکی استعارهای برای اداره و ایجاد مقادیر بزرگ اطلاعات رایانهای است که در برگیرنده مجموعه ای از صفحات فعال اطلاعات الکترونیکی سازمان یافته به روش موضوعی هستند و مشخصهها و ویژگیهای خاصی از کتاب معمولی را (تعداد صفحات، سرفصلها و غیره) به نمایش میگذارند (گوپال، 1382، 33).

در دانشنامه آزاد ویکیپدیا (2011) آمده است: کتاب الکترونیکی پدیده‌ای کاملاً تازه است و می‌رود تا نظام آموزش و اطلاع‌رسانی را با دگرگونی‌هایی اساسی مواجه سازد. کتاب‌های الکترونیکی صرفاً نسخه‌های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می‌توانند علاوه بر‏‎‍ متن، فیلم، صوت، تصاویر و انیمیشن را نیز شامل شوند. بهعلاوه می‌توانند در بافت پرونده‌هایی که می‌تواند توسط یک کامپیوتر اجرا شود مانند قالب‌های Word Text ،HTML ،PDF و فایل‌های اجرایی درآیند (کتاب الکترونیکی، 2011).

انجمن ناشران آمریکا کتاب الکترونیک را اینگونه تعریف کرده است: کتاب الکترونیک تصنیف یک شیء رقومیاست و مرکب از یک یا چند شناسهی منحصر به فرد، فراداده، و محتوای تکنگاشتی است که سعی شده تا بهصورت الکترونیکی منتشر شود و همچنین بهصورت الکترونیک در دسترس قرار گیرد. هستهی این تعریف به این نکته اشاره دارد که کتاب الکترونیک یک محتواست، یک شیء رقومی که یک کتاب را بهصورت الکترونیکی نمایش میدهد (جانسون، 1389، 284).

کتاب الکترونیکی همان متنهای الکترونیکیاست که شامل فایلهای ساخته شده توسط واژه پردازهای مختلف، خبرنامه های الکترونیکی و فایلهای کامپیوتری است که پس از اجرا در کامپیوتر مانند کتاب قابل خواندن هستند. وسیلهای وجود دارد که قابلیت خواندن کتابهای مختلف را دارد. به این وسیلهebook Reader گفته می شود و کتابی را که توسط این وسیله میخوانیم همان کتاب الکترونیکی است.

کتاب الکترونیکی یک فایل اچتیامال اجرایی است. یک فایل که از تبدیل چندین فایل اجتیامال شامل گرافیک، تصاویر، متن و حتی صدا (موسیقی) توسط یک نرمافزار خاص ایجاد می شود کتاب الکترونیکی نامیده می شود (مومن زاده، 1387، 155).

رائو تعریفهای مطرح شده برای کتاب الکترونیکی را چنین ارائه می کند:

– کتاب الکترونیکی اصطلاحی است که برای توصیف متنی شبیه به کتاب، اما در شکل دیجیتالی استفاده می شود، و بر روی صفحه کامپیوتر نمایش داده م ی شود.

– کتاب الکترونیکی کتابی است که به شکل دیجیتالی درآمده و قابل خواندن با کامپیوتر است. این نوع کتابها معمولا بر روی دیسک فشرده ارائه می شود. ویژگیهایی مانند پیوندهای فرامتنی، عملکردهای جستجو، ارجاعهای درون متنی، و قابلیت چندرسانهای، میتوانند به این نوع کتابها اضافه شوند.

– کتاب الکترونیکی ماده یا منبعی خواندنی در شکل دیجیتالی است که روی کامپیوترهای کیفی و رومیزی یا دستگاههای اختصاصی حمل شدنی، قابل مشاهده است. دستگاههایی که دارای ظرفیت ذخیرهسازی بالا و توانایی دانلود عنوانهای جدید با اتصال به شبکه هستند.

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب