فهرست مطالب

فهرست                                                                                                 عنوان صفحه

فصل یکم: مقدمه تحقیق

چکیده

1-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2. بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………….4

2-3. اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………..9

2-4. اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………11

2-4-1. هدف اصلی………………………………………………………………………………………………………….11

2-4-2. هدف فرعی…………………………………………………………………………………………………………..11

2-5. فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………………………..11

2-6.  تعاریف مفهومی و عملیاتی متغییرهای تحقیق………………………………………………………………….12

2-6-1. تعریف مفهومی …………………………………………………………………………………………………….12

2-6-2. تعریف عملیاتی …………………………………………………………………………………………………….14

فصل دوم: پیشینه تحقیق

2-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………16

بخش اول: مباحث نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………16

الف) سبک های فرزندپروری والدین……………………………………………………………………………………..16

2-2. تعریف سبک فرزندپروری……………………………………………………………………………………………17

2-3. اهمیت سبک های فرزندپروری……………………………………………………………………………………..17

2-4. تاریخچه سبک های فرزندپروری…………………………………………………………………………………..17

2-5. ابعاد شیوه های فرزند پروری………………………………………………………………………………………..18

2-6. سبک فرزندپروری در اسلام…………………………………………………………………………………………19

2-7. نظریه های فرزندپروری……………………………………………………………………………………………….20

2-7-1. نظریه بامریند…………………………………………………………………………………………………………20

2-7-2. نظریه شیفر……………………………………………………………………………………………………………21

2-7-3. نظریه اریکسون ……………………………………………………………………………………………………..21

2-7-4. نظریه زیگلمن ………………………………………………………………………………………………………22

2-8. نگرش های فرزندپروری…………………………………………………………………………………………….25

 2-9. اقتدار و نفوذ والدین در خانواده و فواید آن………………………………………………………………….26

2-10. مزایای فرزندپروری مقتدرانه (قاطعانه) (بالغانه) ………………………………………………………………26

2-11. طبقه اجتماعی و سبک فرزندپروری………………………………………………………………………………28

2-12. فرهنگ و فرزندپروری………………………………………………………………………………………………29

ب) مهارت های اجتماعی کودکان………………………………………………………………………………………..30

2-13. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………30

2-14. تعریف مهارت های اجتماعی………………………………………………………………………………………31

2-15. اهمیت مهارت های اجتماعی…………………………………………………………….………………………..31

2-16. مهارت‌های ده‌گانه زندگی ………………………………………………………………………………………….32

2-17. شخصیت ………………………………………………………………………………………………………………34

ج) کودکان کم توان ذهنی……………………………………………………………………………………………………35

2-18. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………35

2-190. تعریف عقب مانده ذهنی………………………………………………………………………………………….36

2-20. علل عقب ماندگی ذهنی…………………………………………………………………………………………….37

2-20-1. عوامل مؤثر در عقب ماندگی ذهنی قبل از تولد……………………………………………………………37

2-20-2. عوامل مربوط به هنگام تولد…………………………………………………………………………………39

2-20-3. عوامل عقب ماندگی ذهنی بعد از تولد……………………………………………………………………40

2-21. تاریخچه بررسی عقب ماندگی ذهنی…………………………………………………………………………….42

2-22. انواع عقب ماندگی ذهنی و کم توانی ذهنی ……………………………………………………………………44

2-23. طبقه ‌بندی ‌های عقب‌ ماندگی ذهنی……………………………………………………………………………..46

2-23-1. طبقه ‌بندی حول محور روانی- اجتماعی…………………………………………………………………….46

2-23-2. طبقه‌بندی حول محور سطوح رفتار سازشی………………………………………………………………..48

2-23-3. طبقه ‌بندی حول محور انتظارات و اکتسابات آموزشگاهی………………………………………………48

2-24. طبقه بندی عقب ماندگی ذهنی از دیدگاه روانشناسان………………………………………………………..50

2-25. طبقه بندی  عقب ماندگان ذهنی  از نظر آموزشی  و تربیتی  و درمانی…………………………………..52

2-26. طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی……………………………………………………………………………..53

2-27. پیشگیری و درمان عقب ماندگی ذهنی…………………………………………………………………………..55

بخش دوم: پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………..57

2-28. در داخل…………………………………………………………………………………………………………………57

2-29. در خارج………………………………………………………………..…….……………………………………….59

2-30. نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………….62

فصل سوم: روش تحقیق

3-1. روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..64

3-2. متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………..64

3-3. جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………64

3-4. حجم و روش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………..64

 

 

3-5. روش گرد آوری داده ها ……………………………………………………………………………………………..65

3-6. ابزار گردآوری داده ها ………………………………………………………………………………………………..65

3-7. روش اجرا ……………………………………………………………………………………………………………….68

3-8 . روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….69

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1. توصیف داده ها (آمار توصیفی) …………………………………………………………………………………….71

4-2. تحلیل داده ها (آمار استنباطی) ……………………………………………………………………………………..73

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1. نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….82

5-2. محدودیت ها…………………………………………………………………………………………………………….88

5-3. پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………..88

5-3-1. پیشنهادات پژوهشی………………………………………………………………………………………………..88

5-3-2. پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………..88.

نتیجه گیری نهایی………………………………………………………………………………………………………………89

منابع و مأخذ

فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………….91

فهرست منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………..96

پیوستها………………………………………………………………………………………………………………………….105

چکیده انگلیسی

 

 

 

فهرست جداول

فهرست                                                                                                  عنوان صفحه

جدول 4-1. شاخص های توصیفی آزمون سبکهای فرزندپروری بایرمند………………………………………..71

 

جدول 4-2. شاخص های توصیفی سن تقویمی، سن اجتماعی و هوش اجتماعی…………………………….72

 

جدول4-3. نتایج رگرسیون بین سبکهای فرزندپروری و مهارتهای اجتماعی …………………………………..73

جدول 4-4. ضرایب رگرسیونی تأثیر سبکهای فرزندپروری بر مهارتهای اجتماعی …………………………..74

جدول4-5. نتایج رگرسیون بین سبک فرزندپروری مقتدرانه و مهارتهای اجتماعی …………………………..75

جدول 4-6. ضرایب رگرسیونی تأثیر سبک فرزندپروری مقتدرانه بر مهارتهای اجتماعی ……………………76

 

جدول4-7. نتایج رگرسیون بین سبک های فرزندپروری آسانگیر بر مهارتهای اجتماعی …………………….77

جدول 4-8 . ضرایب رگرسیونی تأثیر سبک فرزندپروری آسانگیر بر مهارتهای اجتماعی …………………..78

 

جدول4-9. نتایج رگرسیون بین سبک فرزندپروری مستبدانه بر مهارتهای اجتماعی ………………………….79

جدول 4-10. ضرایب رگرسیونی تأثیر سبک فرزندپروری مستبدانه بر مهارتهای اجتماعی …………………80

 

 

 

 

 

 

چکیده

هدف از این پژوهش، بررسی نقش سبک های فرزندپروری در پیش بینی مهارت های اجتماعی دانش آموزان آهسته گام شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 93-1392 بود. روش پژوهش، توصیفی و از نوع  همبستگی و تحلیل رگرسیون است و جامعه آماری آن شامل دانش آموزان آهسته گام تحت پوشش سازمان آموزش و پرورش استثنایی شهر کرمانشاه و والدین آنها بود که در سال تحصیلی 93-1392 در مدارس استثنایی این شهر مشغول به تحصیل بودند که نمونه ای به حجم 167 نفر انتخاب شد. ابزار گرد آوری داده ها، پرسشنامه های سبک های فرزندپروری بامریند و مقیاس رشد اجتماعی واینلند است. به منظور بررسی فرضیه های پژوهش، از روش آماری تحلیل رگرسیون چند گانه استفاده شد. یافته ها: نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که دو سبک فرزند پروری مقتدرانه و سهل گیر قادر به پیش بینی واریانس مهارتهای اجتماعی کودکان آهسته گام می باشند، اما سبک فرزند پروری مستبدانه قدرت پیش بینی کنندگی ندارد.

 

واژگان کلیدی: سبک های فرزندپروری، مهارت های اجتماعی، کودک آهسته گام

 

 

فصل یکم

 

مقدمه پژوهش

 

 

1-1. مقدمه

انسان اصالتاً موجودی است اجتماعی و جاذبه اجتماعی رشد کودک، پایه و اساس زندگی انسانی او را تشکیل می‌دهد (مک کوبی و مارتین، 1983). طبعاً فرزند انسان از همان کودکی توانایی برقراری ارتباط و قابلیت‌های یک زندگی اجتماعی را دارد. در این میان نقش پدر و مادر ‌بسیار حیاتی است و کودک روابط اجتماعی خود را از پدر و مادر می‌آموزد (سیمونس و کونجر، 2007). موضوع ارتباط والدین و فرزندان سالها نظر صاحب نظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود می آورد. کودک در خانواده پندارهای اولیه در باره جهان و همچنین، شیوه های سخن گفتن و هنجارهای اساسی رفتار را فرا گرفته و نگرشها، اخلاق و روحیات خود را شکل می دهد و به عبارتی اجتماعی می شود (هرگنهان و آلسون، 2003). هر خانواده شیوه خاصی را تحت عنوان شیوه های فرزندپروری در تربیت فرزندان خویش به کار می گیرد که متأثر از عوامل متفاوتی از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است (هاردی و همکاران، 1993).

تحقیقات نشان داده اند که برخی از گرایشهای تربیتی والدین با پیدایش رفتارهای غیرانطباقی کودکان رابطه دارد (وبستر و دیگران، 1994). شیوه های انضباطی والدین غالباً بر حسب تعامل بین دو بعد رفتاری آنها، در تغییر است. بعد نخست به بررسی رابطه عاطفی با کودک می پردازد و حدود آن از رفتاری پاسخده، پذیرا و کودک محور آغاز می شود و به رفتاری بی توجه و طرد کننده که مرکزیت آن بر نیازها و امیال والدین گذاشته شده است، ختم می شود. بعد دوم، کنترل والدین بر کودک را در بر می گیرد و از رفتاری محدود کننده و مطالبه کننده تا روشی آسان گیر و بی ادعا متغیر است و در آن برای رفتار کودک، محدویتهای مختصری منظور شده است.

 

از ترکیب این دو بعد مهم یعنی «پذیرش در برابر طرد شدن» و «سختگیری در برابر آسان گیری» الگوهای قاطع و اطمینان بخش، خودکامه و مستبد، و سهل گیر و بی بند و بار شکل می گیرند. والدینی که به طور مستمر کودکان و نوجوانان خود را مورد حمایت قرار می‌دهند، با آنان گرم و صمیمی هستند و کنترل منطقی و متعادلی را اعمال می‌کنند، در فرزندان خود اشتیاق ابراز رفتارهای اجتماعی قابل ‌قبولی را ایجاد می‌کنند و نیز زمینه مساعدی برای بروز توانایی‌ها و قابلیت‌های کودکان و نوجوانان خود را فراهم می‌آورند. برعکس والدین محدود کننده و طرد کننده، با محدود ساختن شایستگی‌های کودکان خود، آنان را از به تجربه در آوردن توانمندی‌هایشان محروم می‌کنند. با گذشت زمان این گروه از کودکان و نوجوانان، کم کم به این باور می‌رسند که بدون کمک والدین نمی‌توانند با موضوعات و مسائل زندگی به طریق صحیح و مؤثر رو به رو شوند. چنین باوری در آنان احساس ترس و اضطراب را به وجود می‌آورد (فولادی، 1383). پژوهش‌های مک کوبی و مارتین (1983) نشان داده است که پذیرش کودک از جانب والدین و پاسخگو بودن آنها، پیش‌بینی کننده کفایت اجتماعی،‌ پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی کودک در آینده است و فقدان پاسخگویی والدین در برابر کودک، نتایج منفی در رشد آینده او داشته و منجر به کناره‌گیری، پرخاشگری و کمبود توجه در کودک می‌گردد.

به منظور پرورش کودک اجتماعی، باید از همان ابتدا به نیازهای او پاسخ داده و برای این منظور، نیازهای اجتماعی او را شناخته و اگر کودکی دارای ناتوانی ذهنی باشد، وظیفه والدین نیز به مراتب سنگین تر خواهد بود. بنابراین یاددهی و اجتماعی کردن چنین فرزندانی با مشکلات ویژه‌ای روبروست که صبر و حوصله بیشتری را لازم دارد. از این رو سبک‌های فرزند پروری برای تربیت این کودکان از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشند. آموزش روابط سالم و مناسب آنها با جامعه به ویژه خانواده و همسالان و دوست یابی آنها به موفقیت های تحصیلی و به علاوه تغییر دادن نگرش این کودکان نسبت به خود و دیگران، تنها در صورت شناخت دقیق ویژگیهای آنها امکان پذیر است.

با توجه به موارد مطرح شده، کودکان آهسته گام در فرایند رشد اجتماعی با دشواری هایی مواجه می باشند (راقبیان، اخوان تفتی و حجازی، 1391). آگاهی نسبت به ویژگیهای این کودکان لزوم انجام این پژوهش را فراهم آورد.

1-2. بیان مسأله

رشد اجتماعی، یکی از جنبه های مهم رشد انسان است. ذاتی بودن زندگی جمعی در انسانها ضرورت تماس با دیگران و نیز توجه به این جنبه از رشد را به عنوان امری گریزناپذیر جلوه می دهد. اکتساب مهارت های اجتماعی، محور اصلی رشد اجتماعی، شکل گیری روابط اجتماعی، کیفیت تعامل های اجتماعی، سازگاری اجتماعی و حتی سلامت روانی فرد به شمار می آید. کسب مهارتهای اجتماعی برای کودکان، بخشی از اجتماعی شدن آنان است. در فرایند اجتماعی شدن، هنجارها، مهارت ها، ارزش ها، نگرش ها و رفتار فرد شکل می گیرد تا به نحو مناسب و مطلوبی، نقش کنونی یا آتی خود را در جامعه ایفا کند )تئودورو و همکاران، 2005). اسلامرسکی و دان (1996) اجتماعی شدن را فرایندی می دانند که کودکان را قادر می سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش بینی کنند، رفتار خود را کنترل و تعامل با دیگران را تنظیم کنند. پارکر و اسلبی (1983؛ به نقل از بهرامگیری،1380) سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت های اجتماعی می دانند. از نظر آنان، مهارت اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط با دیگران در زمینه اجتماعی معین به گونه ای که در عرف جامعه پذیرفته و ارزشمند باشد.

مهارتهای اجتماعی به رفتارهای فراگرفته مطلوبی اشاره دارد که فرد را قادر می سازد با دیگران رابطه مطلوبی داشته و از واکنش های نامعقول اجتماعی خودداری کند. مهارتهای اجتماعی طیف گسترده ای از رفتارها از قبیل توانایی شروع ارتباط موثر و مناسب با دیگران، ارائه پاسخ های مفید و شایسته، تمایل به رفتارهای سخاوتمندانه، همدلانه و یاری گرانه، پرهیز از تمسخر، قلدری و زورگویی به دیگران را شامل می شود (ماتسون و دیگران، 2000). بررسی های متعدد نشان می دهند که کمبود مهارتهای اجتماعی تأثیر منفی بر کارکرد تحصیلی دانش آموزان دارند (ری و الیوت، 2006)، در روابط بین فردی و حوزه های رفتاری- عاطفی مشکل ایجاد می کند (مریل و گیمپل، 1998؛ به نقل از راندی و میشل،2008)، مشکلات یادگیر ی را تشدید می کند، مانع پیشرفت کودک شده و سرانجام منجر به عواقب نامطلوب در دوران تحصیل می گردد. سازگاری دانش آموزان را کاهش می دهد (اوا، 2003) و دانش آموزان را با ناتوانی در تمامی امور مواجه می کند (هایت و فیلر،2007). همچنین در دانش آموزانی که قادر به انجام خواسته های کلاسی نیستند، احساسهای ناخوشایندی از عدم کفایت، اضطراب، کاهش انگیزش و ناسازگاری های رفتاری تولید می کنند (لوین و بارینگر ،2008).

با وجود اهمیت فزاینده مهارتهای اجتماعی در رشد و تحول کودکان، فراگیری این مهارت در همه کودکان، به شکل یکسانی صورت نمی گیرد. کودکان آهسته گام اغلب فاقد مهارتهای اجتماعی ضروری برای تعاملات مثبت و هدفمند هستند. این مسأله ممکن است باعث شود این دانش آموزان توسط همسالان عادی کمتر مورد پذیرش قرار بگیرند. این دانش آموزان نیاز دارند تا مهارتهای اجتماعی را به طور سازمان یافته آموزش ببینند. این مهارتها باید در موقعیت های طبیعی به منظور تسهیل تعمیم دهی به موقعیت های مختلف آموزش داده شوند (گرشام، 2000). خانواده و نهادهای اجتماعی دیگر مانند مدرسه، مهمترین عامل اجتماعی شدن به شمار می آیند که در قالب ارزش ها و هنجارهای اجتماعی بررسی می شوند (به پژوه و همکاران، 1389).

ارتباط والدین و فرزندان از جمله موارد مهمی است که سالها نظر صاحبنظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. فرزند پروری به روشها و رفتارهای ویژه ای گفته می شود که جداگانه یا در تعامل با یکدیگر بر رشد کودک تأثیر می گذارند. در واقع پایه و اساس شیوه فرزند پروری، مبین تلاش های والدین برای کنترل و اجتماعی کردن کودکانشان است (بامریند،1991). منظور از سبک های فرزند پروری، روش‌هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود بکار می‌گیرند و بیانگر نگرش‌هایی است که آنها نسبت به فرزندان خود دارند و همچنین شامل معیارها و قوانینی است که برای فرزندان خویش وضع می‌کنند (لویز و لامب،2003؛ رانک و روبرتس،2003)

تحقیقات معاصر در مورد شیوه های فرزندپروری از مطالعات بامریند بر روی کودکان و خانواده های آنان نشأت گرفته است. بامریند با رویکردی تیپ شناختی بر ترکیب اعمال فرزندپروری متفاوت تأکید می کند. تفاوت در ترکیب عناصر اصلی فرزندپروری (مانند گرم بودن، درگیر بودن، درخواست های بالغانه، نظارت و سرپرستی) تغییراتی در چگونگی پاسخ های کودک به تأثیر والدین ایجاد می کند (دارلینگ،2007). شیفر بر اساس مشاهدات تعاملات کودکان 1 تا 3 ساله با مادران آنها یک طبقه بندی مبتنی بر دو جنبه رفتار والدینی یعنی آزادی- کنترل (سهل گیری در مقابل سخت گیری) و سردی- گرمی (پذیرش در مقابل طرد شدن) را ارائه کرده و نتیجه گرفته که مادران پذیرنده یا طرد کننده می توانند سخت گیر یا آسان گیر باشند (لایبل،2002).

یکی از ناتوانیهای عمده کودکان که استرس زیادی برای والدین ایجاد می کند، وجود کودک آهسته گام است. طبق تعریف، آهسته گام، عبارت است از رشد ناقص ذهن که شخص را در تطابق یا سازش با محیط خود ناتوان می کند؛ به طوری که بدون نظارت و کمک دیگری، قادر به زندگی نیست، (تردگلد، 2000). براساس تحقیقات، در هر جامعه حدود 1 تا 3 درصد جمعیت را افراد کم توان ذهنی تشکیل می دهند (سادوک،2003؛ نقل از رستمی، 1388). تولد چنین کودکانی در خانواده، همراه با استرس است. والدین این کودکان، با مسائل زیادی همچون مشکل پذیرش ناتوانی فرزند، خستگی ناشی از پرستاری و مراقبت، مسائل مربوط به اوقات فراغت، مشکلات مالی، مسائل پزشکی، آموزشی و توانبخشی مواجه هستند (وایتر،2003).

مسأله کودکان استثنایی و رسیدگی بیشتر به وضعیت بهداشت روانی آنان و خانواده هایشان، در سالهای اخیر به عنوان یکی از موضوعات مهم، اذهان جهانیان را به خود معطوف کرده است و چندین روز به عنوان روز جهانی بزرگداشت این افراد نامگذاری شده است تا اهمیت آنان در اجتماع مشخص تر شده و به رفع مشکلاتشان کمک شود (یکتاخواه، 1388). هر چند والدین در مواجهه با تولد فرزندان براساس ویژگیهای خاص خود و نیز محیط پیرامون خود، واکنشهای گوناگونی نشان می دهند و به ندرت، می توان این واکنشها را پیش بینی کرد، اما واکنش والدین کودکان آهسته گام، پیش بینی پذیر است که شامل احساس گناه، احساس خشم، حمایت افراطی، مشکلات بین فردی و مسائل زناشویی می شود (وایتر، 2003). ممکن است شیوه های تربیت فرزندان در این خانواده ها متفاوت باشد و والدین کودکان استثنایی از روش های متفاوتی نسبت به والدین کودکان عادی استفاده نمایند ولی در نهایت اتخاذ هر نوع سبک و شیوه ی فرزند پروری، نه تنها تأثیری بر سلامت روانی کودکان، بلکه بر والدین نیز خواهد گذاشت (گرجی و محمودی، 1391).

. Maccoby & Martin

. Simons & Conger

. Hrgenhan & Alson

. Hardy

. Webster

. authoritative

. authoritarian

. harmonious

. Teodoro

. Slomoswski & Dann

. Parker & Slobby

. Matson

. Ray &Elliott

.Mrial & Gimpel

. Randy & Michelle

. Eva

. Hyatt &Filler

. Levine &Barringer

Gresham.

. Parenting

.Bamriand

. Lewis & Lamb

. Renk & Roberts