کار و اشتغال از دیدگاه قرآن
 
در بسیاری از آیات قرآن کریم کلمه « عمل » و مشتقات آن به چشم می‌خورد (حدود ۱۲۵ بار ) که  در بسیاری از آن‌ها کار به عنوان جوهر وجودی انسان و وسیله‌ی تکامل او و نیز عامل صیقل روح است و از این راه انسان به روزی مقرر دست پیدا خواهد کرد و معیشت خود و عائله اش را سامان خواهد بخشید. کار رکن اساسی زندگی به شمار رفته تا آن‌جا که کار کردن به منظور اداره زندگی « واجب عینی » می‌باشد و بر هر شخص مکلفی واجب است به خاطر اداره زندگی خود و عائله اش کار کند تا از مواهب الهی بهره مند گردد.

در اینجا به چند نمونه از آیات قرآن کریم در این خصوص اشاره می‌کنیم:

۱- وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ الَّیْلَ وَالنَّهارَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ و لِتَبْتَغوامِنْ فَضْلِهِ و لَعَلَّکُمْ تَشکُرُون(قصص ، آیه ۷۳).

و از رحمت اوست که برای شما شب و روز را قرار داد تا در آن آرامش بیابید و از فضل او ( روزی خود را ) بجویید، و شاید که سپاس گزار باشید.

۲-… وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیه مَوَاخِرَ لِتَبتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ و لَعَلَّکُمْ تَشکُرُونْ(فاطر ، آیه ۱۲).

… کشتی‌ها را در آن ‍] دریا ] می‌بینی که امواج را می‌شکافند تا از فضل او (روزی) طلبید و شاید که سپاس گزار باشید.

– ( نکته ) بهره گیری از ماهی و استخراج مواد زینتی و کشتیرانی، برکاتی است که با تلاش انسان همراه است و گرنه برکات دریا بسیار است.

۳- فَاذا قُضِیَتِ الصَّلوهُ فَنْتَشِروا فی الاَرضِ وَ ابْتَغوا مِنْ فَضلِ اللَّهِ و اذکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون(جمعه ، آیه ۱۰).

و چون نماز گزارده شد، در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید، باشد که شما رستگار گردید.

مراد از انتشار در ارض، متفرق شدن مردم از مسجد به بیرون و مشغول شدن در کارهای روزانه برای به دست آوردن فضل خدا، یعنی رزق و روزی است. و اگر در میان همه‌ی کارهای روزانه بخصوص طلب رزق را نام برده برای این بوده است که در مقابل ترک بیع در آیه‌ی قبلی واقع شود، لکن از آن جائی که در آیه قبلی گفته شده منظور از ترک بیع همه‌ی کارهایی است که آدمی را از نماز باز می‌دارد، لاجرم باید بگوییم منظور از طلب رزق هم، همه‌ی کارهایی است که عطیه‌ی خدای تعالی را در بردارد.( طباطبائی، تفسیر المیزان،ج۱۹، ص ۵۵۳ ).

خداوند در این آیات و آیات مشابه انسان را امر به فعالیت و کسب و کار نموده تا ازاین طریق به فضل و روزی  دست یابد و امرار معاش نماید.

۲-۱-۳- کار و اشتغال از دیدگاه روایات

در بررسی روایات، به دسته‌ای از روایات بر می‌خوریم که دلالت می‌کنند  بر ترغیب و تشویق و کسب روزی حلال و معیشت خانواده و تلاش در این گونه موارد مورد ستایش و در خور اجر و پاداش محسوب شده است. در اینجا به ذکر چند نمونه از این روایات می‌پردازیم :

۱- احمد بن محمد، عن ابن فضّال، عن داود بن سرحان قال:

« رأیتُ اباعبدالله(ع) یکیل تمراً بیده، فقلت: جلعت فداک لو امرت بعض ولدک او بعض موالیک فکیفک، فقال: یا داود انه لایصلح المرء الا ّبثلاثهٍ: التفقه فی الدّین، الصبر علی النائبه و حسن التقدیر فی المیعشه »( الکینی ، الفروع من الکافی ، ۱۴۰۱ق ، ج ۵ ، ص ۸۷). (احمد بن محمد از ابن فضال از داود بن سرحان روایت می‌کند: امام صادق(ع) را دیدم که با دست مبارک خود خرما وزن می‌کرد، پس به ایشان گفتم: فدایت شوم اگر از فرزندان یا غلامان این کار را می‌خواستید، کفایت می‌کرد. حضرت فرمود:‌ای داود بدان که انسان صالح نشود مگر به سه چیز: دانایی در احکام و دستورات دین، پایداری در مصیبت و حد نگهداری در امر معیشت.)

۲- روی عن الفَضْل بن ابی قُرَّه قال: و دَخَلْنا علی ابی عبدالله (علیه السلام) و هو یعمل فی حائطٍ لَهُ، فقلنا الله فداک دَعنا نَعَمل لک او یَعْمَلْهُ الْعاملان، قال: دعونی فانّی أَشتَهی أَنْ یُرانی الله عَزَّو جَلَّ أَعَملُ بِیَدی و أَطْلُبُ الْحَلال فی أَذی نَفسی (قمی ، من لا یحضر الفقیه ، ۱۳۶۸، جزء ۴ ، ص۲۱۵).