عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

فصل اول (کلیات پژوهش)…………………………………………………………………………………………………………………………………….1

1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-2-بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………………………………………………7

1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..13

1-5-فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………13

1-6-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها……………………………………………………………………………………………………………………….14

1-6-1-افت تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

1-6-2-مهارت ارتباطی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..15

فصل دوم (مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی)……………………………………………………………………………………………………………..16

ادبیات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….17

2-1-بخش اول-مقوله آموزش و یادگیری و افت تحصیلی…………………………………………………………………………………………..17

2-1-1-نظریه های افت تحصیلی…………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-1-1-1-نظریه کارکردگرایی…………………………………………………………………………………………………………………………………20

2-1-1-2-نظریه تضاد……………………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-1-1-3-نظریه باز تولید………………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-بخش دوم-ارتباطات انسانی و مهارت ارتباطی معلمان………………………………………………………………………………………..22

2-3-نظریه های ارتباط انسانی…………………………………………………………………………………………………………………………………39

2-3-1-نظریه انفجار زبان……………………………………………………………………………………………………………………………………….39

2-3-2-نظریه تقلید از دیگران…………………………………………………………………………………………………………………………………40

2-3-3-نظریه نیاز و ارتباطات مؤثر………………………………………………………………………………………………………………………….42

2-3-4-نظریه تعادل……………………………………………………………………………………………………………………………………………….42

2-3-5-نظریه عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

2-3-6-نظریه مراجع-محوری کارل راجز ………………………………………………………………………………………………………………..43

2-3-7-ارتباطات انسانی و فرایند یاددهی-یادگیری……………………………………………………………………………………………………44

2-4-بخش سوم- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….45

2-4-1-پیشینه داخلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..46

2-4-2-پیشینه خارجی……………………………………………………………………………………………………………………………………………49

2-5-چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

2-6-جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..52

2-7-مدل مفهومی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………54

فصل سوم (روش پژوهش)…………………………………………………………………………………………………………………………………….55

3-1-روش پژوهش بر اساس هدف………………………………………………………………………………………………………………………….56

3-2-روش پژوهش بر اساس گردآوری داده ها………………………………………………………………………………………………………….56

3-3-جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56

3-4-حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………57

3-5-روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………..57

3-6-ابزار سنجش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-7-عملیاتی کردن متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-7-1-ویژگیهای اجتماعی – جمعیت شناختی…………………………………………………………………………………………………………59

3-7-2-متغیر مستقل : مهارتهای ارتباطی ………………………………………………………………………………………………………………….59

3-8-روایی و پایایی ابزار سنجش…………………………………………………………………………………………………………………………….60

3-9-روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………………………..61

فصل چهارم ( تجزیه و تحلیل داده ها )………………………………………………………………………………………………………………….62

4-1-توصیف متغیرهای زمینه ای……………………………………………………………………………………………………………………………..63

4-1-1-توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب جنسیت…………………………………………………………………………………………………63

4-1-2- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب سن……………………………………………………………………………………………………..64

4-1-3- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب سطح تحصیلات پدر……………………………………………………………………………..65

4-1-4- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب سطح تحصیلات مادر…………………………………………………………………………….66

4-1-5- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب وضعیت شغلی پدر………………………………………………………………………………..67

4-1-6- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب وضعیت شغلی مادر………………………………………………………………………………67

4-1-7- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب نوع مدرسه ………………………………………………………………………………………….68

4-1-8- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب وضعیت اقتصادی – اجتماعی………………………………………………………………..69

4-1-9- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب محل سکونت……………………………………………………………………………………….69

4-2-توصیف متغیرهای مستقل………………………………………………………………………………………………………………………………..70

4-2-1-متغیر مستقل : مهارتهای ارتباطی…………………………………………………………………………………………………………………..71

4-2-1-1- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب قاطعیت معلمان………………………………………………………………………………..71

4-2-1-2- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب بینش معلمان……………………………………………………………………………………71

4-2-1-3- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب گوش دادن معلمان……………………………………………………………………………72

4-2-1-4- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب دریافت و ارسال پیام معلمان……………………………………………………………..73

 

عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

4-2-1-5- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب کنترل عواطف معلمان……………………………………………………………………….73

4-2-1-6- توزیع فراوانی پاسخ گویان بر حسب مهارتهای ارتباطی……………………………………………………………………………..74

4-3- آزمون فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………………………………………………….74

4-3-1-رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس مهارتهای ارتباطی معلمان…………………………………..75

4-4-آزمون فرضیه های فرعی…………………………………………………………………………………………………………………………………76

4-4-1- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس خرده مهارت قاطعیت معلمان……………………………76

 

4-4-2- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس خرده مهارت بینش معلمان……………………………….76

4-4-3- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس خرده مهارت توانایی گوش دادن معلمان……………77

4-4-4- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس خرده مهارت کنترل عواطف معلمان…………………..78

4-4-5- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان بر اساس خرده مهارت دریافت و ارسال پیام معلمان………….78

فصل پنجم (بحث و نتیجه گیری ) ……………………………………………………………………………………………………………………… 80

5-1-خلاصه نتایج………………………………………………………………………………………………………………………………………………….81

5-1-1-یافته های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………………………81

5-1-2-یافته های استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………………………..82

5-2-نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………86

5-3-محدودیتهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………..88

5-3-1-محدودیتهای علمی……………………………………………………………………………………………………………………………………..88

5-3-2-محدودیتهای اجرایی……………………………………………………………………………………………………………………………………88

5-4-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..89

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..91

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..98

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها عنوان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..صفحه

نمودار4-1- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب جنسیت……………………………………………………………………………………………63

نمودار 4-2- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن………………………………………………………………………………………………..64

نمودار 4-3- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سطح تحصیلات پدر………………………………………………………………………..65

نمودار 4-4- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سطح تحصیلات مادر……………………………………………………………………….66

نمودار 4-5- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شغل پدر………………………………………………………………………………………..67

نمودار 4-6- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شغل مادر……………………………………………………………………………………….68

نمودار4-7- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب نوع مدرسه………………………………………………………………………………………..68

نمودار4-8- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب وضعیت ا جتماعی ـ اقتصادی……………………………………………………………..69

نمودار4-9- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب محل سکونت……………………………………………………………………………………70

 

 

فهرست جداول

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..صفحه

جدول3- 1- گویه ها و سؤالات مربوط به ویژگی­های اجتماعی- جمعیت­شناختی…………………………………………………………59

جدول3- 2- گویه ها و سؤالات مربوط به  متغیر مهارت های ارتباطی………………………………………………………………………….59

جدول 3-3-  جدول مربوط به ضریب آلفای کرونباخ برای مفاهیم اصلی تحقیق…………………………………………………………….61

جدول 4-1- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………………………………….63

جدول 4-2- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سن…………………………………………………………………………………………………64

جدول 4-3- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات  پدر………………………………………………………………………..65

جدول 4-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات مادر…………………………………………………………………………66

جدول 4-5- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب وضعیت شغلی پدر……………………………………………………………………………67

جدول 4-6- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب شغل مادر…………………………………………………………………………………………67

جدول 4-7- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب نوع مدرسه……………………………………………………………………………………….68

جدول 4-8- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی …………………………………………………………….69

جدول 4-9- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب محل سکونت……………………………………………………………………………………69

جدول 4-10-توزیع فراوانی پاسخ­گویان برحسب  قاطعیت معلمان………………………………………………………………………………71

جدول 4-11-توزیع فراوانی پاسخ­گویان برحسب  بینش معلمان………………………………………………………………………………….71

جدول 4-12- توزیع فراوانی پاسخ­گویان برحسب گوش دادن معلمان………………………………………………………………………….72

جدول 4-13- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب دریافت و ارسال پیام معلمان…………………………………………………………..73

جدول 4-14-توزیع فراوانی پاسخ­گویان برحسب  کنترل عواطف معلمان…………………………………………………………………….73

جدول 4-15- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب مهارتهای ارتباطی………………………………………………………………………….74

جدول 4-16- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی دانش آموزان با مهارت های ارتباطی معلمان……………………………….75

جدول 4-17- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی با خرده مهارت قاطعیت معلمان…………………………………………………76

جدول 4-18- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی با خرده مهارت بینش معلمان…………………………………………………….76

جدول 4-19- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی با خرده مهارت توانایی گوش دادن به معلمان……………………………..77

جدول 4-20- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی با خرده مهارت کنترل عواطف…………………………………………………..78

جدول 4-21- رگرسیون برای پیش بینی افت تحصیلی با خرده مهارت توانایی دریافت و ارسال پیام………………………………78

 

 

 

فصل اول کلیات پژوهش

 

 

1-1-     مقدمه

در دنیای پیچیده امروز، هر کشور و ملتی با هر دیدگاه و اعتقادی و با هر نظام سیاسی و اجتماعی به مسائل آموزش عالی توجه خاص دارد. این امر از یک سو اهمیت تعلیم و تربیت و از سوی دیگر نیازمندی زندگی انسان را به این مسئله نشان می دهد. امروزه آنچه به عنوان تمدن و فرهنگ افتخار آمیز انسانی از آن یاد می- شود دستاورد و دانشی است که بر اساس نظام آموزشی بنیان یافته است. در این میان افت تحصیلی یک پدیده رایج و مهم در مراکز آموزشی است زیرا هر ساله از این طریق تعداد زیادی از منابع و استعدادهای بالقوه انسانی تلف شده و آثار شوم و ناگواری در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی برجای می گذارد.

در مورد افت تحصیلی تعابیر و تعاریف متفاوتی ارائه شده که وجه مشترک همه آنها، ناتوانی و شکست در انجام و اتمام موفقیت آمیز دوره تحصیلات رسمی است.(ملکی، 1379 :11 )

ورود به مدرسه نقطه آغازی برای حرکت مداوم در مسیر آموزش است اما در بین راه عواملی موجب کند شدن حرکت دانش آموزان در مسیر تحصیل یا ترک تحصیل آنها می شود.این مسئله هر سال مقدار زیادی از منابع مالی انسانی را به هدر می دهد و آثار مخرب و جبران ناپذیر در حیات فردی و اجتماعی فرد بر جای می گذارد. از آنجا که افت یا پیشرفت تحصیلی با نظام آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی و خانوادگی جامعه  ارتباط تنگاتنگی دارد ، بررسی آن مستلزم دقت نظر و ارزیابی دقیق می باشد. (سلسبیلی،1384 :28).

شکست یا افت تحصیلی چیزی را اندازه گیری می کند که بر گروهی از دانش آموزان در یک دوره از زمان اتفاق می افتد و مشخص می کند که چه تعداد از کسانی که کلاس معینی را شروع کرده بودند دچار افت شده اند.این نرخ نشان دهنده نسبت دانش آموزانی است که مدرسه را قبل از اتمام سال تحصیلی و بدون تمام کردن برنامه دبیرستان ترک می کنند، اعم از اینکه سال بعد برگردند یا خیر. (سهرابی1384 : 150).

افت تحصیلی، کاهش عملکرد تحصیلی یا درسی دانش آموزان از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب است (بیابانگرد،1375: 6).

انواع افت را می توان به دو دسته کمی و کیفی تقسیم کرد: افت کمّی عبارت است از درصدی از دانش آموزان یک دوره ی آموزشی که به سبب مردود شدن یا ترک تحصیل نتوانسته اند آن دوره را با موفّقیّت بگذرانند. افت کیفی عبارت است از نارسایی در رسیدن به اهداف تعیین شده ویا عدم تحقق، بخشی از این هدفها (نریمانی،1371).

علل و عوامل متعددی باعث ایجاد افت تحصیلی یا اتلاف در نظام آموزش و پرورش می گردند. ( سجادی‌، 1373)

عوامل افت تحصیلی را می‌توان در سه دسته کلی فردی، اجتماعی و خانوادگی، آموزشگاهی مورد بررسی قرارداد :  ۱) عوامل فردی: شامل هوش، توجه و دقت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسائی های جسمی. ۲) عوامل اجتماعی وخانواد گی: شامل روابط خانواد گی، فقر مالی و اقتصاد ی، فقر فرهنگی والد ین، فقد ان والد ین یا والد . 3) عوامل آموزشگاهی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیش داوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی های نادرست معلمان از عملکرد دانش آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش دیده و علاقه مند به تدریس و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش آموزان واجب التعلیم.و دارای قسمتهای زیر است :

1)روابط مبتنی بر محبت، احترام و اعتماد متقابل میان معلم و دانش‌آموز هم موجب می‌شود تا دانش‌آموز به معلم وابسته نشود و هم‌انگیزه تحصیلی او را افزایش دهد. (اجتناب از تنبیه شدید و مکرر، اجتناب از شوخی، پرهیز از پیش‌داوریهای غیرمنصفانه، ثبات داشتن و بخشنده بودن، اجتناب از روابط وابستگی‌زا)‌

2)عدم امکانات مطلوب تحصیلی و تسهیلات مطلوب یکی دیگر از عوامل مؤثر در افت تحصیلی است.
کمبود معلمان مجرب، باسواد و توانا در انتقال مطالب و موضوع‌های درسی به دانش‌آموزان به خصوص در مقاطع تحصیلی راهنمایی و دبیرستان، وجود ضعف در روش‌های تدریس و تکیه بر محفوظات، تراکم جمعیت کلاس، فشردگی برنامه‌های درسی، کمبود کتاب درسی و کمک آموزشی، دایر نبودن رشته تحصیلی مورد علاقه دانش‌آموزان در مدرسه، نارسایی در سرویس بهداشتی، دوری فوق‌العاده مدرسه از محل سکونت دانش‌آموزان، سختی رفت و آمد و… از عوامل قابل توجه در ایجاد افت تحصیلی است. ‌

3) ارزشیابی، نوع آزمون‌ها و محتوای پرسش‌های امتحانی یکی از مسائل مهم در میزان افت تحصیلی است. اغلب سؤالات امتحانی که بر محفوظات و یادآوری مفاهیم استوارند تا بر هدف‌های رفتاری که کتاب درسی به خاطر آن تهیه شده است. اینگونه سؤالات فرایندهای عالی ذهن مانند درک و فهم، به کار بستن، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی را مورد سنجش قرار نمی‌دهد.

4) مهارت معلمان ، معلمانی که در نظر دانش‌آموزان سخت‌گیرتر و متوقع‌تر هستند، معلمانی که توانایی برقراری سریع نظم را در کلاس دارا هستند،‌ معلمانی که به طور منظم از کار خود ارزیابی می‌کنند، معلمانی که به دانش‌آموز کمک می‌کند تا به اهمیت مطالب پی ببرد و بتواند بین مطالب فرعی و اصلی تمییز دهد در حرفه معلمی موفق‌تر و دانش‌آموز آنها از پیشرفت تحصیلی بهتری برخوردارند.

تحقیقات‌ بی‌شمار نشان‌ داده‌ است‌ که‌ بسیاری‌ از مشکلات‌ اخلاقی‌ و اجتماعی ‌نوجوانان‌ ما حاکی‌ از جذاب  نبودن‌ محیط مدارس‌ و کشمکش‌های‌ ‌دانش‌آموزان‌ با معلمان‌ و افت‌ تحصیلی‌ آنان‌ بوده‌ است‌. لذا وجود مدیریت‌ کارآمد معلمان‌ و ایجاد شرایط لازم‌ برای‌ تسهیل‌ در امر یادگیری‌ در کلاس‌ درس‌ که‌ مطابق‌نیازها و ویژگی‌های‌ فراگیران‌ باشد، لازمه‌ی‌ جامعه‌ی‌ امروزی‌ و راه‌گشایی‌ بسیاری‌ ازمشکلات‌ نوجوانان‌ می‌باشد. بنابراین‌ اگر معلم‌ در این‌ سیستم‌ با نگرش‌ صحیح‌ و طراحی‌ آموزشی‌ و مدیریت‌کارآمد اقدام‌ کند، نتیجه‌ی‌ این‌ فرایند به‌نحو مطلوب‌ خواهد بود.

مهمترین مهارتی که یک معلم بدان نیاز دارد و در واقع این مهارت پیش نیاز یا پایه سایر مهارتهای روان شناختی دیگر می باشد مهارت «ایجادارتباط» است، به عبارتی مهارت ایجاد روابط انسانی مؤثرو مناسب با دانش آموزان است.زیرا ایجاد ارتباط تنها وسیله دریافت اطلاعات از دانش آموزان است.همچنین این امر معلم را در راه رسیدن به هدف های تدریس یاری می دهد و شرایط مناسب را جهت تسهیل یادگیری دانش آموزان فراهم می کند.ایجاد ارتباط صحیح یکی از مهمترین مهارت های حرفه ی معلمی محسوب می شود و به همین جهت لازم است که معلم بیش از هر مهارت دیگری آن را پرورش دهد(کوثری،1389: 5).

مهارت های ارتباطی به رفتارهایی اطلاق می شود که به فرد کمک میکند عواطف و نیازهای خود را به درستی بیان کند و به اهداف بین فردی دست یابد (نیکدل،1389: 4).

داشتن مهارت های ارتباط که جزئی از مهارتهای معلمان می باشد بخش مهمی از لوازم ضروری برای ایفای مناسب نقش های مختلف اجتماعی از جمله نقش معلمی است. بعضی از معلمان آن قدر از مهارت‌های ارتباطی برخوردارند و به شیوه‌ای مؤثر به کارمی‌گیرند که شخصیتشان همانند یک آهن‌ربا همه را به خود جذب می‌کند و برخی نیز به جهت فقدان  یا ضعف مهارت های ارتباطی مؤثرموجب «دیگران گریزی» می شوند.متاسفانه بسیار دیده شده که برخورد و رابطه نامناسب یک معلم سبب تحقیر یک دانش‌آموز و درس‌گریزی او می‌شود. (امینی، 1377: 37)

به طور خلاصه ازجمله علل و عوامل آموزشگاهی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تراکم برنامه های درسی، عدم برنامه ریزی تحصیلی مناسب، عدم وجود مهارت کافی معلمان(مانند مهارت ارتباطی) و عدم ارتباط بین معلمان ودانش آموزان، عدم انطباق هدف و محتوی آموزشی با علایق دانش‌آموزان، نامناسب بودن روش های آموزشی ، ارزیابی های نادرست از عملکرد دانش‌آموزان ، کمبود فضاهای آموزشی،حفظ طوطی وار مطالب جزیی و کم اهمیت  ( سجادی‌، 1373)

عوامل مؤثر بر افت تحصیلی را بر دو قسمت کلی عوامل داخلی و عوامل خارجی نیز تقسیم می شود.

عوامل داخلی عواملی هستند که عمدتاً مربوط به خود سازمان آموزش و پرورش می‌باشد و از دورن سازمان سرچشمه می‌گیرد مانند نا متناسب بودن هدفها و محتوای برنامه با نیازهای، استعدادها و علایق فراگیران،‌نامناسب بودن روش های برنامه‌ها و امکانات آموزش و پرورش با محتوای برنامه‌ها، نامتناسب بودن فضای آموزشی مدرسه و کلاس و…

عوامل خارجی عواملی هستند که مربوط به خود نظام آموزش و پرورش نمی‌شوند. بلکه خارج از نظام آموزش و پرورش بر کار این سازمان تاثیر می‌گذارند و باعث افت تحصیلی دانش آموزان می‌شوند.

(معیری، 1370 : 25).

از جمله عوامل خارجی نظام آموزشی مؤثر بر افت تحصیلی دانش آموزان فقر و محرومیت اقتصادی، نامناسب بودن مکان زندگی، نامناسب بودن امکانت بهداشتی، کار کودکان، شرایط و عوامل فرهنگی و اجتماعی، تفاوت زبان و فرهنگ بومی با زبان و فرهنگ عمومی جامعه، نگرش اجتماعی محلی و خانواده نسبت به تربیت کودکان از نظر جنسیت آنان، شرایط و عوامل خانوادگی می باشد.